Гэндэнгийн ГАНЦЭЦЭГ: Бичгийн хэвээр нь тухайн хүнийг тодорхойлж болдог шиг сонсч ташааж буй хөгжмөөр нь хүнийг мөн тодорхойлж болдог

        “Учиртай гурав"-т дуулахад илүү амархан биз хэмээн ардын жүжигчин Б.Жавзандуламаас нэгэн сэтгүүлч асуухад, тэрээр “Хүүш, юу ярьж байгаа юм бэ. Надад бол хамгийн хэцүү нь монгол ардын дуу шиг мэт боловч бас хараахан тийм биш, европ дуурийн дуулал шиг юм уу гэвэл, бас тиймгүй. Ерөнхийдөө бол аль алийг нь дуурайлгүй. Евро- Азийн гэмээр тийм л хэцүү дуурь” гэж тэрээр хариулсан байдаг. Үнэхээр ч Монголын урлагийн бүх л мэргэжилтэн “Учиртай гурван толгой” дуурийг монгол үндэстний ганц том дуурь гэдэгтэй санал нэгддэг.

Тэгвэл Соёл Урлагийн Их сургууль энэ сарын 16,17-нд тус дуурийг “Оюутан театр”-таа тавьж олныг гайхашруулж чадлаа. Сургалтын гэдэг утгаар бакалавр, магистрын ангийн оюутнууд тус дуурийн дүрийг бүтээж үзэгдэл бүрт дүрүүд солигдсон шинэлэг байдлаар тавигдсан тус дуурийн үеэр Төрийн соёрхолт хөгжмийн зохиолч Ц.Нацагдоржийн гэргий СУИС-ийн хамт олонд хөгжмийн зохиолчийн сүүлчийн бүтээлүүдийн нэг болох “Тунгалаг тамир” хөгжмийн жүжгийн зохиолыг бүтээл болгохыг хүсэн гардуулан өгчээ. СУИС-ийн дараагийн уран бүтээл тэгэхээр Ч.Лодойдамбын зохиолоос сэдэвлэсэн Ц.Нацагдоржийн “Тунгалаг тамир” хөгжмийн жүжиг байх нь ээ.

Магадгүй театрт тавигдаж буй сонгодог бүтээлүүдээс илүү урлагийн сургуульд тавигдаж буй бүтээлүүдийг сонирхох нь шинэ тутам, дэвшилтэт, гал шиг дүрэлзэх урам зориг, залуу насны эрч хүчээр дүүрэн байж мэднэ.

Соёл урлагийн их сургуулийн Хөгжмийн урлагийн сургуулийн захирал, дэд профессор Г.ГАНЦЭЦЭГТЭЙ ярилцлаа.

-Та ч мөн толгой эргэсэн их ажлын дунд суудаг юм байна шүү.

-Сая нэг том ажил дууслаа. Олон ажлуудын нэг хэсэг нь дууссан. Жилийн турш бид олон ажил төлөвлөдөг. СУИС-ийн зургаан сургууль тус бүртээ л оволзсон их ажилтай байдаг. Саяхан бид “Учиртай гурван толгой” хэмээх гурван бүлэг, таван үзэгдэлтэй тОм дуурийн ард гарлаа. Нэг ажил дуусангуут дараагийн “том” ажил эхэлж байх жишээтэй. 

-Хөгжмийн урлагийн сургууль хэчнээн төрлөөр хөгжимчдийг бэлтгэж байна вэ?

-СУИС бүтцийн зургаан сургуультай. Манай Хөгжмийн урлагийн сургууль бол хүн хүч, суралцаж байгаа оюутныхаа тоогоор СУИС дотроо нэлээд том сургуулиудын нэг. Өмнө нь бид 66 мэргэжлээр сургалт явуулж байсан одоо СУИС 25 хөтөлбөрөөр сургалтаа явуулдаг. Хөтөлберөөр сургалт явуулах нь дор бүртээ онцлогтой. Жишээлбэл, дуулах урлагийн хөтөлбөр гэхэд уртын дуу, богино дуу, дуурийн дуу, орчин цагийн дуу зэрэг багтдаг. Үүнтэй адил хөгжимдөх урлаг гэх нэг том хөтөлбөр. Үүн дотроо үндэсний болоод сонгодог бүх л хөгжмийн зэмсгүүд багтана. Яг нарийн тоо хэлэхэд хэцүү. Зарим жил нь эвэр бүрээ орж ирэхэд дараа жил нь орж ирэхгүй байх жишээтэй. Бид арван жилийн өмнө хөөмийн ангийг нээж байсан.Гэтэл хөөмийч дотроо хөөмийч, туульч, ерөөлч, магтаалч, цуурч гээд задардаг. Одоогийн боловсролын систем нь ганцхан нэг зүйлийг дагнаад явахыг биш, XXI зуун өөрөө нэг хүнээс багц зүйлийг шаарддаг болсон. Энэ нөхцөлд ганцхан мэргэжпийн тухай ярих нь учир дутагдалтай болсон.Хөгжмийн урлаг дотроо, зохиодог, шүүмжилдэг, хөгжимддөг, судалдаг гээд л задраад явж байна.

-Таны удирдаж байгаа СИУС-ийн Хөгжмийн урлагийн сургуульд яг одоогоор хэчнээн оюутан суралцаж байна вэ?

-Манайх 900-гаад оюутантай. Цагийн, үндсэн, урилгын гээд 120-иод багштай.

-Энэ нь өмнөх жилүүдээс..?

-Оюутны тоо өсч байна гэсэн үг.

-Хөгжмийн мэргэжлийг сонгон суралцана гэдэг тухайн нийгмийн асуудлаас ихэд хамааралтай байдаг төдийгүй шалгуур өндөртэй мэргэжил гэдэг. Ядаж л хөгжмөө давтаад гэртээ суухад орчин нөхцөл нь бий юу гэдгийг харгалзаж үзэх ёстой гэж мэргэжлийн багш нар нь ярьдаг. 

-Хөгжим гээд ярихаар хүмүүс энэ зүйлийг агаар, ус мэт хэрэгтэйг нь мэддэг. Хөгжимгүйгээр нэг өдрийг төсөелөөд үзье л дээ. Энэ тохиолдолд ямар нэгэн айхтар байгалийн гамшиг болсон юм уу, эсвэл нийгмийн их сүйрэл, эмгэнэл тохиолдсон үед хөгжим эгшиглэхгүй. Тиймээс хөгжим  бол хүний амьдралын хэрэгцээ. Хүмүүс ‘‘хөгжим надад хэрэгтэй” гэж хэлдэггүй ч хэрэгтэй гэдгээ мэдэрдэг. Хөгжмийг хүмүүс их амархан энгийн юм шигээр ойлгодог. Гэвч энгийн зүйл өөрөө аугаа байдаг. Урлагийн хүн гэдэг өөртөө их том соёлыг тээж явдаг. Тиймээс урлагийн хүн гэдэг бол соёлын хүн. Соёл гэдэг бол их өргөн утга. Урлагийн боловсрол хүний мэдрэмж, сэтгэлгээг ихээр хөгжүүлдэг. XXI зуун бол сэтгэлгээний зуун болж байна. Сэтгэлгээ гэдэг нь явсаар байгаад бидний ярилцаж буй энэ цэг дээр ирж таарна. Гэвч бүх л зүйлийн цаана зөв хүн байхын тухай асуудал яригдана. Үүнд урлаг, соёл туслана. Хөгжмийн урлагийн сургуулийн оюутнуудын тоо эрс нэмэгдсэн нь өөр анги манай сургуультай нэгдсэнтэй холбоотой. 

Ер нь урлагаар явсан хүн буруу хүн болж хүмүүждэггүй. Би гэхэд Хөгжим бүжгийн коллежид долоон настайгаасаа эхлэн суралцсанаас хойш өнөөдрийг хүртэл урлагтай 43 жил амьдралаа холбоод явж байна. Яалт ч үгүй энэ хугацааг урлагийн байшин дотор өнгөрүүлж урлагаар “уйлдаг”, “инээдэг”,” шатдаг” түүний төлөө зүтгэдэг болсон. Хүссэн хүсээгүй миний зүрх сэтгэлээс урлаг “гардаг” болсон байна. Ингэж явсны үр дүнд энгийн жишээ гэхэд миний амнаас муу, муухай үг гардаггүй. Хүнийг гомдоочих вий, зовсон цагт нь тусалчих юмсан, хүнд нэг баяр бэлэглэчих юмсан гэж боддог. Яавал хүн хүндээ эерэг зөв мэдрэмж, сайхан сэтгэлгээг хүргэх вэ гэх тухай үргэлж боддог. Аяндаа ийм зүйлс бий болоод эхэлдэг юм байна. Нас ч залуу биш болж байна. Үүний төлөө л зүтгэхийг хүсдэг болдог юм байна. Манай оюутнууд ч ийм зүйлийг мэдэрч төгсөөд үүнийг цааш нь хүмүүст түгээнэ. Хүнээс хүн рүү соёлыг үйлдвэрлэж байна. Тиймээс бид бүгд соёлын хүмүүс юм.

-Хөгжим бүх л урлагийн суурь болж байдаг гэдэг утгаар хөгжим хүнд ямар нөлөөтэйг та тайлбарлаж өгөөч?

-Урлаг гэвэл өөр гагцхүү хөгжим танд яаж нөлөөлөөд байна вэ гэдэг талаас нь ярья. Хөгжмийг олон газар ашигтайгаар хэрэглэсэн байдаг. Ухамсартайгаар хүнд хэлээгүй тохиолдолд хөгжим надад яаж нөлөөлөөд байгааг хүн мэддэггүй. Ухамсарт нь хэлээд өгөхөөр ойлгодог. Жишээлбэл, дэлхий нийтээр их том дэлгүүрүүдэд худалдан авагчдынхаа мэдрэмжийг дээшлүүлэхийн тулд гайхамшигтай хөгжмүүдийг эгшиглүүлдэг. Огт хөгжимгүй дэлгүүрт ороход хүний худалдан авах мэдрэмж, таашаал  бага төрдөг. Тиймээс сонгодог хөгжим юм уу, эсвэл хүнийг тайвшруулах хөгжим тавьчихдаг. Худалдан авагч тэр хөгжмийн аялгуунд хөтлөгдөөд ирэхээр хурдан алхаад хальт мульт сонголт хийдэггүй. Хүн яг л тэр гоё сайхан хөгжмийн хэмнэлээр алхаад эхэлдэг. Мэдээж “таны худалдан авалтад сонгодог хөгжим үйлчилж байна” гэж тухайн дэлгүүр зарлахгүй. Гэвч тэр хөгжмийг сонссон хүнээс өөр мэдрэмж ялгарч байдаг. Зүрх сэтгэлд нь хөгжим нөлөөлсөн учир нэг даашинзыг үзэхдээ өөр нүдээр, өөр мэдрэмжээр харж эхэлдэг. Мөн томоохон ресторануудад мөн л сонгодог, тансаг хөгжим эгшиглэж байдаг. Тийм хөгжим эгшиглэж байгаа орчинд хүн “гах гух" гэж хурдан, замбараагүй идэж уудаггүй. Ядаж л халбага, сэрээгээ зөв барина. Чамайг удирдаж байна гэж хэлэхгүйгээр хөгжим хүнийг удирдаж байдаг. Ийм л айхтар увидастай. 

-Саяхан танай сургуулийн багш, оюутнууд хамтран “Учиртай гурван толгой” дуурийг тавьсан. Энэ дуурь өөрөө СУИС-ийн сургалтад ямар байр суурийг эзэлдэг бүтээл вэ?

-Энэ бүтээлийг бид тавьснаараа нэг талдаа хийж чадлаа, болдог юм байна гэдгээ харуулсан. “Учиртай гурван толгой” бол манай үндэсний ганц том дуурь. Бид энэхүү уран бүтээлийг туурвихдаа сургалтынхаа явцад гаргаж ирж байгаа хэрэг. Төгсөгчид маань бүгдээрээ гараад дуурьт дуулна гэж байхгүй. Тиймээс сургуульдаа сурч байх хугацаандаа дуурийн дүрийг хэрхэн бүтээдэг тухай, дуурьт тоглох чадварыг нь эзэмшүүлэх нь чухал. Бид энэ удаад “Учиртай гурван толгой” дуурийг тавихдаа үүнийг хийчихье гээд огцом зүүдэлж байгаа юм шиг шүүрч аваад хийсэн уран бүтээл биш. 2012 оноос эхлээд СУИС нэлээд том хэмжээний бүтээлүүд рүү орж эхэлж байгаа юм. 2012 онд бид “Учиртай гурван толгой” дуурийг орчин үеийн хэлбэрээр нь “хайрын үргэлжлэл” нэртэйгээр мюзикл хэлбэрээр тавьсан. Энэ бүтээл бол СУИС-ийн өмч. Дараа нь ийм зүйлийг хийж байгаа юм чинь дуурь тавьбал яасан бэ гэж ярилцаад Оросын нэрт хөгжмийн зохиолч Сергей Рахманиновын “Алико” дуурийг тавьсан. Нэг үзэгдэлт энэхүү дуурьт манай сургуулийн дөрөвдүгээр курсийн оюутнууд тоглосон. Би нэг их сайхан үг хэрэглээд байдаг хүн биш. Гэхдээ энэ дуурь үнэхээр гайхамшигтай тавигдсан. Оюутнууд маань чадах юм байна гэдэгхүсэл төрсөн. Дараа нь “Хүрээ хорвоо” гэх үндэсний дуулалт жүжгийг тавьсан.

Энэ жүжигт манай сургуулийн уртын дууны ангийн оюутнууд оролцсон. Уртыг дууг их төлөв дуулдаг, бясалгал дуу шүү дээ. Инээж хөхрөөд дуулдаг дуу биш. Төлөв, төвшин, намбалаг байдлаар дуулдаг. Энэ бүгд оюутнуудын дадлагын ажил болоод, сургалтын зорилготойгоор тавигдсан. Манай сургууль 80-аад хүний бүрэлдэхүүнтэй үндэсний их найрал хөгжимтэй. Дүрслэхийн сургуулийнхан тайзыг засч, Бүжгийн сургуулийнхан бүжгийг нь бэлдэнэ гээд энэ бүгдийг тавиад байсны учир нь эцэст нь бид энэ удаагийн “Учиртай гурван толгой" дуурийг тавихын бэлтгэл ажил байсан. Энэ дуурьт манай сургуулийн бакалавр, магистрын оюутнууд оролцон тоглосон. Дуулаачийн тэчхимийн эрхлэгч Д.Чулуунцэцэг багш маань гэр бүл, найз нөхдөөрөө баг болон энэ удаагийн дуурийн бүх л хувцсыг оёж урласан. Онцгойлон Чука багшдаа талархлаа илэрхийлмээр байна. Энэхүү уран бүтээлийг тавихад хамтран ажилласан бүх хүндээ СУИС- ийн захиргаанд, ардын жүжигчин Долгор, дуулах урлагийн тэнхимийн эрхлэгч Д.Чулуунцэцэг, удирдаач Н.Туулайхүү, түүнийг даган удирдсан манай оюутан Гэрэлцэцэг нартаа ажил, амьдралын чин сэтгэлийн сайхан ерөөлийг дэвшүүлье.

Э.ОДГЭРЭЛ