“Нэг бүс нэг зам” санаачлага дахь “Таван хэлхээ” ойлголт ба 2020 онд хэлхээ тус бүрт гаргасан амжилтууд

Хятад судлаач, Боловсролын ухааны доктор (Ph.D),  Хүмүүнлэгийн Ухааны Их сургуулийн багш Т.Чулуун-Эрдэнэ

Хятад улсын дарга Ши Жиньпин  2013 онд анхлан дэвшүүлсэн “Нэг бүс нэг зам” санаачлага хэрэгжээд хэдийн 7 жилийн нүүрийг үзэв. Тус санаачлага дахь эдийн засгийн зургаан коридорын нэг нь “Хятад, Монгол, Оросын эдийн засгийн коридор” юм. Монгол улсын Засгийн газраас 2017 онд баталсан “Хөгжлийн зам” стратегийг “Нэг бүс нэг зам”-тай уялдуулан хөгжүүлэхэд тус санаачлагатай холбоотой үнэн зөв мэдээ, мэдээлэл, судалгаа нэн шаардлагатай болж байна. Тиймээс энэхүү нийтлэлдээ “Нэг бүс нэг зам” санаачлагын амин сүнс болох “Таван хэлхээ” ойлголтын талаар, цаашлаад өнгөрсөн 2020 онд Хятад улс “Нэг бүс нэг зам” дагуух улс орнуудтай “Таван хэлхээ” –ний хүрээнд хийсэн ажил, хүрсэн амжилтын талаар өгүүлэхийг зорив.

эх сурвалж: https://thewire.in/diplomacy/india-needs-to-take-a-fresh-look-at-the-belt-and-road-initiative-proposal

Хятад улс “Нэг бүс, нэг зам”–ыг өрнө дорнын соёл иргэншил, худалдаа солилцооны гол зам—эртний “Торгоны зам”-ыг даяаршлын эрин үед шинэчлэн хөгжүүлж байгаа явдал гэж үздэг. Юуны өмнө даяаршлыг хүртээмжтэй болгож, даяаршлыг тэнцвэржүүлнэ хэмээгээд “Нэг бүс нэг зам” баруун тийш нээлттэй байдлыг хөхиүлэн дэмжиж, Хятадын баруун бүс болон дундад Ази, Монгол зэрэг далайд гарцгүй орны хөгжлийг дэмжиж, олон улсын хамтын нийгэмлэгт даяаршлын хүртээмжтэй хөгжлийг ахиулахын зэрэгцээ Хятадын үйлдвэрлэл, харьцангуй давуу тал бүхий үйлдвэрлэлүүдээ баруун тийш тэлж, өргөжүүлснээр далайн зам, эргийн орнууд эн түрүүнд ашиг хүртэж, зам дагуух улс орнуудын баян ядуугийн ялгааг арилган, бүс нутгийн тэгш бус хөгжлийг тэнцвэржүүлнэ......” [1] гэсэн томоохон зорилтыг тавиад байна. Өнөөдөр Хятадыг оролцуулаад тус санаачилгад нийт 171 улс орон, олон улсын байгууллага нэгдэж, “Нэг бүс нэг зам”-ыг хамтдаа бүтээн босгох хамтын ажиллагааны 205 бичиг баримтад гарын үсэг зураад байна.

2021 он бол Хятадын “XIV таван жил”-ийн төлөвлөгөөг эхлүүлж буй, басхүү орчин үеийн социалист улсыг иж бүрэн байгуулах шинэ аяны анхны жил гэдгээрээ онцлог юм. “XIV таван жил”-ийн төлөвлөгөөнд “ ‘Нэг бүс нэг зам’ –ын чанартай хөгжлийг бүтээх явдлыг хамтдаа урагшлуулна” хэмээн дэвшүүлэв. Мөн энэ 3-р сарын 5 өдөр БНХАУ-ын Төрийн Зөвлөлийн ерөнхий сайд Ли Көчян БХАТИХ-д өргөн барьсан Засгийн газрын жилийн ажлын тайландаа “Нэг бүс нэг зам”-ын талаар дөрвөнтээ сөхөн дурдаж, тус санаачлагыг цаашид өндөр чанартайгаар хөгжүүлэх зорилттой ажиллана[2] хэмээн онцлон тэмдэглэлээ. Эдгээр нь “Нэг бүс нэг зам”-ын амин сүнс болох “Таван хэлхээ”-ний цаашдын хөгжлийн төлөвлөлтийн зүг чиг болсон гэж үзэж болохоор байна.

Эх сурвалж: http://www.ft.lk/opinion/China-s-Belt-and-Road-Initiative--BRI---A-sustainable-partnership-for-Sri-Lanka-/14-666794

1. “Нэг бүс нэг зам” санаачлага дахь “Таван хэлхээ” ойлголтын тухай

Ши Жиньпин “Бидний бүтээн байгуулахаар зорьж буй хэлхээ холбоо нь зүгээр нэг зам тавьж, гүүр барих ажил бус, хавтгай юмуу туушиндсан эгэл хэлхээ холбоо бус, харин дэд бүтэц, дүрэм тогтолцоо, хүмүүс хоорондын хэмээх гурван хэмжээсийг цогцлоосон, бодлогын уялдаа, дэд бүтцийн хэлхээ, худалдааны нэвт урсгал, санхүүгийн эргэлт, иргэдийн ойлголцол гэсэн таван том салбарыг (цаашид “Таван хэлхээ” гэж нэрлэнэ. Энэ тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг « “Нэг бүс нэг зам”: Хятадын сэргэн мандал, тэнгэрийн доорх үүрэг хариуцлага» номноос авах боломжтой) зуузай холбон урагшлуулахыг чухалчилж хөгжүүлэх зарчим мөн” хэмээн цохон тэмдэглэсэн байдаг. “Таван хэлхээ”-г задалбал:

Нэгдүгээрт, бодлогын уялдаа. Улс орон бүр эдийн засгийн хөгжлийн стратеги, бодлогоо хамтдаа хэлэлцэж, санаа бодлоо нэгтгэн, адил талаа эрэлхийлж, зөрүүтэй талаа үлдээх зарчмаар, бодлогын саад тотгор болон хамтын ажиллагааны бусад хориг саадыг арилган, бүс нутгийн хамтын ажиллагааг урагшлуулах төлөвлөгөө, арга хэмжээг хэлэлцэн тогтоож, бодлого, хууль эрхзүй болон олон улсын хэлэлцээрийг зам дагуух улс орнуудын эдийн засгийн интеграцтай уялдуулах талаар чиглүүлэх.

Хоёрдугаарт, дэд бүтцийн хэлхээ. Дэд бүтцийн хэлхээ нь дөрвөн том төрлийг агуулна. Үүнд:

1. Тээврийн дэд бүтэц. Ялангуяа гол гарц, зангилаа болон чухал бүтээн байгуулалт, тасалдсан замыг холбож нээх, ачаалалтай замыг өргөтгөх, зам нэвтрэх түвшнийг нэмэгдүүлэх, бүх маршрутыг хамарсан тээврийн нэгдсэн зохицуулалтын тогтолцоог бий болгох, ......олон улсын тээврийг хялбарчлах.

2. Боомтын дэд бүтэц. Хуурай болон усан тээврийг чөлөөтэй нэвтрүүлэх, боомтын хамтын ажиллагааны бүтээн байгуулалтыг түргэтгэх, далайн тээврийн маршрут, ээлжийг нэмэх, далайн тээврийг мэдээлэлжүүлэх хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх.....

3. Эрчим хүчний дэд бүтэц. Газрын тос, байгалийн хийн хоолойн аюулгүй байдлыг хамтдаа хамгаалах, хил дамнасан цахилгаан дамжуулах шугам байгуулах, бүс нутгийн цахилгаан сүлжээг сайжруулах хамтын ажиллагаа өрнүүлэх.

4. Хил дамнасан шилэн кабель зэрэг харилцаа холбооны шугам сүлжээ. Олон улсын мэдээллийн харилцаа холбоог сайжруулах, мэдээллийн торгоны замыг чөлөөтэй нэвтрүүлэх.

Гуравдугаарт, худалдааны чөлөөтэй урсгал. Талууд худалдаа, хөрөнгө оруулалтыг хөнгөвчлөх талаар хэлэлцэж, зохицуулалт хийн, худалдааны саад хоригийг арилгаж, худалдаа, хөрөнгө оруулалтын өртгийг бууруулан, бүс нутгийн эдийн засгийн эргэлтийн хурд ба чанарыг дээшлүүлж, харилцан ашигтайгаар хамтдаа хожих.

Дөрөвдүгээрт, санхүүгийн эргэлт. “Санхүүгийн эргэлт бол “Нэг бүс, нэг зам”-ын чухал тулгуур” юм. Хэрэв улс орнууд байнгын үйл ажиллагаа болон хөрөнгө оруулалтаа үндэсний валютаар тооцож хийдэг болбол мөнгөн хөрөнгийн эргэлтийн өртгийг ихээхэн бууруулж, санхүүгийн эрсдэл бууруулах чадамжаа бэхжүүлэн, тухайн бүс нутгийн эдийн засгийн олон улсын талбарт өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх болно. Энэ хүрээнд Хятад улс “Торгоны зам” сан, Азийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын банк зэрэг олон талт санхүүгийн шинэ байгууллагыг санаачлан байгуулсан. 

Тавдугаарт, иргэдийн ойлголцол. Боловсрол, хүүхэд залуус, соёл, аялал жуулчлал зэрэг салбарт хүмүүнлэгийн хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэх, соёлын харилцаагаар хүртээмжтэй, нээлттэй үзэл баримтлалыг түгээн дэлгэрүүлж, соёлын нэгдлийг түргэтгэх, соёлын айдэнтитиг бэхжүүлэх, зам дагуух орнуудын хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэхийн тулд дотоод хөдөлгөх хүчээр хангах.

2. 2020 онд Хятад улсын “Таван хэлхээ” цар хүрээнд гаргасан амжилтаас

Нэг. “Бодлогын уялдаа” хэлхээ: 2021 оны 2-р сарын байдлаар Хятад улс 140 улс орон, 31 олон улсын байгууллагатай “Нэг бүс нэг зам” –ыг хамтдаа байгуулах хамтын ажиллагааны 205 баримт бичиг гарын үсэг зуржээ. Тодруулбал тус хамтын ажиллагаанд Африкийн 46 орон, Азийн 37 орон, Номхон далайн 11 орон, Хойд Америкийн 11 орон болон Өмнөд Америкийн 8 орон багтаж, хөрөнгө оруулалт, худалдаа, санхүү, шинжлэх ухаан технологи, хүмүүнлэг, нийгэм, далайн зэрэг салбарт хамтран ажиллажээ[3].

Хоёр. Дэд бүтцийн хэлхээ: “Нэг бүс, нэг зам”-ын тэргүүлэх чиглэл. Хятад улс энэ хүрээнд  зам дагуухи улс орнуудтай төмөр зам, автозам, агаарын болон усан зам, холбоо шуудангийн салбарт хоёр талт болон бүс нутгийн тээвэр холбооны олон хэлэлцээрт гарын үсэг зурав; Хятад-АСЕАН, Мекон мөрний дэд бүс нутаг, Хятад-дундад Азийн бүс нутгийн зам харилцааны хөгжлийн стратегийн төлөвлөгөө боловсруулав; авто, усан замын 73 боомтоор дамжуулан, олон улсын 356 зам болон хуурай, далайн замыг холбосон иргэний, ачаа тээврийн шугамыг нээн ажиллуулав; хил дамнасан 11 төмөр замыг бүтээн босгожээ. Өнгөрсөн оны байдлаар Хятад-Европын чиглэлийн галт тэрэг Ази Европын эх газрын нийт 16 улс орны 108 хотыг дамжин өнгөрч, нийт 13000 удаагийн зорчилтыг үйлдэж, 1,1 сая чингэлэг ачааг тээвэрлэсэн байна[4]. Мөн энэ оны 2 сарын 12 өдрийн байдлаар Лаос улсын 1-р хурдны зам, Лаосын нийслэл Вьентигаас (Vientiane)-аас Ван Вьен (Vang Vieng) хот хүртэлх хурдны зам төлөвлөсөн хугацаанаасаа 13 сарын өмнө ашиглалтад орсон нь тухайн орны аялал жуулчлал, эдийн засгийн хөгжлийн бат суурь болж, эдийн засгийн сэргэлтийг нэмэгдүүлэв[5].

Гурав.  Худалдааны чөлөөтэй урсгал” хэлхээ: 2020 онд Хятад улсын “Нэг бүс нэг зам” дагуухи улс орнуудтай хийсэн бараа худалдааны хэмжээ 1,35 их наяд ам долларт хүрч, энэ нь өнгөрсөн үеийн мөн үеийнхтэй харьцуулахад 0.7% өссөн нь тус улсын нийт гадаад худалдаанд эзлэх хувийн жингийн 29.1% эзэлжээ. Харин санхүүгийн бус шууд хөрөнгө оруулалт 17,79 тэрбум ам доллар буюу өнгөрсөн оноос 18.3% өссөн үзүүлэлт гарав.

4. “Санхүүгийн эргэлт” хэлхээ: Хятадын санаачлан байгуулсан “Азийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын банк”-ны гишүүн орнуудын тоо сүүлийн жилүүдэд тасралтгүй өсч, 2019-2020 оны эцсийн байдлаар тус банкинд Хорват, Сенегал, Либери улсууд элсэн орж, гишүүн орон нийт 103 болон өргөжив. Ковид 19 цар тахал дэгдэхээс өмнө олон улсын шинжтэй “Нэг бүс нэг зам” тухайлсан хөрөнгө оруулалтын сан нийт 26, нийт хөрөнгө оруулалтын цар хүрээ 1 их наяд юань-аас давж байв. Энэхүү тухайлсан хөрөнгө оруулалтын санд хамгийн их анхаарал татаж буй нь “Торгоны зам” сан бөгөөд 2020 оны эцсийн байдлаар торгоны зам сан нь хувьцаа эзэмших эрхийг голлосон санхүүгийн арга барилаар дамжуулан үзэглэсэн төрөл бүрийн төсөл хөтөлбөр нийт 49, амласан хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 11,7 тэрбум ам доллар болон 43,8 тэрбум юань болсон нь “нэг бүс нэг зам” дагуухи олон улс орнуудыг хамарчээ[6].

5. Иргэдийн ойлголцол хэлхээ: “Нэг бүс, нэг зам” байгуулах нийгмийн суурь. 2019 оноос хойш дэлхий нийтийг хамарсан ковид 19 цар тахлын нөлөөгөөр улс орнууд хилээ хааж, хил дамнасан үйл ажиллагаа хязгаарлагдаж, энэ нь бүс дагуух улс орнуудын ард иргэд өөр зуураа зорчих боломжийг хаасан он жилүүд болов. Харин Хятад улс “дижитал Торгоны зам”, “эрүүл мэндийн Торгоны зам”-аар дэлхийн улс орнуудтай холбогджээ. Хятадын Гаалийн Ерөнхий Газрын анхан шатны статистик тооцоогоор 2020 онд Хятадын хил дамнасан цахим худалдааны экспорт, импортын хэмжээ 1,69 их наяд юань болж, 31.1%-иар өсч, 2020 оны 11 сарын байдлаар Хятад ДХБ, “Их 20”, АПЕК зэрэг олон талт газруудад улс дамнасан цахим худалдааны “Хятад улсын хөтөлбөр”-ийг дэвшүүлж, 22 улс оронтой цахим худалдааны хамтын ажиллагааны санамж бичигт гарын үсэг зурав. Мөн 2020 оны 2-р сарын байдлаар зам дагуух 120 гаруй улс оронд цар тахлаас хамгаалах тусламжаар хангаж, 53 оронд вакцин хандивласэн дотор монгол улс ч багтсан болно.

Дүгнэвээс “Таван хэлхээ” ойлголт нь зөвшилцөх, бүтээлцэх, хуваалцах зарчим дээр тулгуурладаг гэж болно. Монгол улс “Нэг бүс нэг зам” санаачлага дахь “эдийн засгийн 6 коридор”-ын нэг салаа болохын хувьд Хятад улстай бүх талын хэлхээ холбоогоо тасралтгүй нэмэгдүүлж, өөрсдийн “Талын зам”, “Хөгжлийн зам” төслүүдийг алхам алхмаар түргэтгэн урагшлуулахын төлөө хичээн зүтгэх хэрэгтэй байна. Дэлхийн эдийн засгийн хөгжлийн төв өрнөөс дорно зүгт шилжиж, шууд хэлбэл “хятадын эдийн засгийн эрин үе”-д ирсэн өнөө цагт Монгол улс газар зүйн байршлын давуу талаа ашиглах түүхэн боломжийн өмнө зогсож байна. Энэ алтан боломжоо атган, ажил хэргийг урагшлуулахад гагцхүү үнэн зөв мэдээлэл, нарийн судалгаа шинжилгээ, алс хэтийн төлөвлөлт, чинхүү сэтгэл шаардлагатай юм.

Ашигласан эх сурвалж:

[1] . Ван Ивэй, “Нэг бүс нэг зам”: Хятадын сэргэн мандал, тэнгэрийн доорх үүрэг хариуцлага, УБ 2019 он, Удам Соёл хэвлэлийн газар

[2] http://www.gov.cn/premier/2021-03/12/content_5592671.htm

[3] http://www.chinatradenews.com.cn/content/202103/18/c129269.html

[4] http://www.xinhuanet.com/2021-03/19/c_1127231873.htm

[5] http://www.qstheory.cn/dukan/qs/2017-05/31/c_1121047808.htm

[6] https://www.sohu.com/a/456412559_731021