Монгол Улсын Их Хурлын даргыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх УИХ-ын тогтоолыг баталлаа

 Улсын Их Хурлын 2018 оны намрын ээлжит чуулганы өнөөдрийн (2019.01.29) хуралдаан 11 цаг 09 минутад 58.7 хувийн ирцтэйгээр эхэлж, Улсын Их Хурлын даргыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх санал, Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэв. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 10.7-д “Улсын Их Хурлын даргыг чөлөөлөх, огцруулах асуудлыг хэлэлцэх нэгдсэн хуралдааныг олонхийн буюу хамгийн олон суудал авсан нам, эвслийн бүлгээс нэр дэвшиж сонгогдсон дэд дарга даргална” хэмээн заасан байдаг. Өнөөдрийн нэгдсэн хуралдааныг Монгол Улсын Их Хурлын дэд дарга Л.Энх-Амгалан даргалан явууллаа. 

Хуралдааны эхэнд дээрх асуудлыг хэлэлцсэн талаарх Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Байнгын хорооны дарга Д.Лүндээжанцан танилцууллаа. Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Оюун-Эрдэнэ нарын нэр бүхий 39 гишүүн Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин зургаадугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн долдугаар зүйлийн 7.1.3, 10 дугаар зүйлийн 10.2.6 дахь заалтыг тус тус үндэслэн Монгол Улсын Их Хурлын дарга М.Энхболдыг Монгол Улсын Их Хурлын даргын үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг 2019 оны 01 дүгээр сарын 25-ны өдөр Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн. Уг асуудлыг Төрийн байгуулалтын байнгын хороо холбогдох хуулийн дагуу хэлэлцээд, санал хураалтыг хуульд заасны дагуу цаасаар, нууцаар явуулсан байна. Санал хураалтад Байнгын хорооны 17 гишүүн оролцсон бөгөөд гишүүдийн олонх нь Монгол Улсын Их Хурлын дарга М.Энхболдыг Монгол Улсын Их Хурлын даргын үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх шаардлагагүй хэмээн үзсэн байна. 

Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн О.Баасанхүү, Ё.Баатарбилэг, С.Эрдэнэ нар асуулт асууж, төсөл санаачлагчид болон Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Д.Лүндээжанцан, Монгол Улсын Их Хурлын дарга М.Энхболд нараас хариулт авлаа. 

Мөн хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн О.Баасанхүү, Д.Сарангэрэл, Я.Санжмятав, Ж.Батзандан, С.Эрдэнэ, Х.Болорчулуун, Ц.Цогзолмаа, Л.Болд, Ё.Баатарбилэг, С.Жавхлан, Т.Аюурсайхан, М.Билэгт, Ж.Эрдэнэбат, Ц.Мөнх-Оргил, Л.Оюун-Эрдэнэ, Д.Хаянхярваа нар үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ. Өнөөдрийн асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэсний эцэст хоёр сар гаруй гацсан парламентын үйл ажиллагаа цааш хэвийн үргэлжилнэ гэж найдаж буйгаа Я.Санжмятав гишүүн хэлсэн юм. Иргэд, олон нийт улс төрийн нөхцөл байдалд ихээхэн санаа зовниж байгаа талаар тэрбээр дурдаад эрх баригчдыг эв түнжинтэйгээр улс орны нийтлэг эрх ашгийн төлөө хамтдаа ажиллах нь зүйтэй хэмээн захиж байсныг хэлж байв. Өнөөдрийн асуудлыг хэлэлцэж буй хуулийн зохицуулалт нь цаашид парламентын засаглалын дархлаанд нөлөөлөх эрсдлийг тооцох ёстой гэлээ. Түүнчлэн хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан байр сууриа илэрхийлсэн гишүүд цаашдаа “60 тэрбумын” гэгдэх асуудлыг эцэслэх, стратегийн ордуудын лицензийн асуудлыг цэгцлэх, концесс нэрээр төсвийн хөрөнгө, санхүүжилтийг шамшигдуулсан асуудлуудыг шийдвэрлэх, ЖДҮХСангийн гэх асуудалтай нэр холбогдсон гишүүдтэй хариуцлага тооцохыг шаардаж ажиллана гэлээ. Мөн Засгийн газар улс орны нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдлыг сайжруулах, иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангах ажлыг бодитоор хийж хэрэгжүүлэх ёстойг сануулж байв. Хэлэлцэж буй асуудлыг шийдвэрлэхтэй зэрэгцээд Монгол Улсын Их Хурлын дараагийн даргын асуудлыг хэлэлцэх ёстой бөгөөд парламентын төдийгүй олон нийтийн итгэлийг хүлээсэн хүнийг томилох иргэдийн хүлээлт бий гэдгийг хэлж байсан. Хэлэлцэж буй төслийг өргөн мэдүүлсэн, дэмжиж буй гишүүд өнгөрсөн хугацаанд бидний явж ирсэн зам буруу байжээ гэж үзээд үүнийг өөрчилж, сайжруулах, зөв замд нь оруулах зорилготой гэдгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Т.Аюурсайхан хэллээ. Тэрбээр “Олон нийтийн хяналтыг бүх түвшинд тогтоох, баялгийн тэгш хуваарилалтыг хийх, хууль шүүхийн байгууллагууд зөвхөн хуульд захирагдаж ажилладаг болгох гэсэн итгэл үнэмшилтэйгээр асуудалд хандаж байгаа” хэмээн байр сууриа илэрхийлж байв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Эрдэнэбат Монгол Улсын Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн талаар онцлон сануулж, эрх баригчид ажлын байрыг тогтвортой болгож, орлогыг нэмэгдүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх замаар нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдлыг тогтворжуулж, сайжруулах ажлыг хийж, хэрэгжүүлэх ёстойг хэлсэн. Нийгэмд шийдэх ёстой асуудлууд нь хуримтлагдаад, олон нийт бухимдаад байхаар бүх асуудлыг нэг хүнд тохдог зуршил улс төрд тогтоод байгааг Ц.Мөнх-Оргил гишүүн шүүмжилж, дэлгэрэнгүй тайлбар хийсэн юм. Түүнчлэн цаашид Монгол Улсын Их Хурлын дарга хэмээх албан тушаалын монголын төрийн тогтолцоонд оролцох, хүлээх үүргийн талаарх байр суурийн асуудлыг авч үзэх нь зүйтэй гэдэг байр суурийг илэрхийлж байв. Монгол Улсын Үндсэн хуулинд энэ албан тушаалын талаар хуульчилсан байгаа, иймд Үндсэн хуулийг өөрчлөх, эс бөгөөд холбогдох бусад хуулийг өөрчлөх хэлбэрээр Монгол Улсын Их Хурлын даргын албан тушаалын эрх, хэмжээг зохицуулах гарц бий гэдгийг сануулсан. 

    Нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүд хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан байр сууриа илэрхийлсний дараа Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Оюун-Эрдэнэ нууц санал хураалтыг цахимаар явуулах горимын санал гаргав. Энэ дагуу санал хураалт явуулахад нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 61.5 хувь нь горимын санал дэмжлээ. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 10.3-т “Улсын Их Хурлын даргыг чөлөөлөх, огцруулах асуудлыг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг үндэслэн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэж хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхийн саналаар, нууц санал хураалтаар шийдвэрлэнэ” хэмээн заасан, өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсний дагуу нууц санал хураалтыг цахимаар явууллаа. Монгол Улсын Их Хурлын даргыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөхийг дэмжээгүй Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны саналыг нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 66.2 хувь нь дэмжсэнгүй. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 10.4-т “Энэ хуулийн 10.2.2, 10.2.3, 10.2.6-д заасан тохиолдолд Улсын Их Хурлын даргыг чөлөөлөх, 10.2.4, 10.2.5-д заасан тохиолдолд огцруулах тухай тогтоол батална” хэмээн заасан байдаг. Энэ дагуу “М.Энхболдыг Улсын Их Хурлын даргын үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг батлах санал хураалт явуулж, гишүүдийн 76.6 хувийн саналаар дээрх тогтоолыг баталлаа. 

Ийнхүү Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсаны дараа Улсын Их Хурлын гишүүн М.Энхболд үг хэлсэн. 

 Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,  

2016 онд болсон Улсын Их Хурлын сонгуулийн үр дүнгээр төрийн эрх барих дээд байгууллага Улсын Их Хурлыг удирдах албан тушаалд би хуулийн дагуу томилогдож байсан. Хэдийгээр нэг хүнд, нэг үйл явдалд зориулсан, парламентын дархлааг сулруулсан хууль санаачилж, нэмэлт өөрчлөлт орууллаа гэж олон нийт шүүмжлэлтэй хандаж байгаа ч Улсын Их Хурал бүрэн эрхийнхээ дагуу баталсан хуулийн дагуу өнөөдөр би албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөж байна. 

Энэ асуудал хэзээнээс эхэлсэн, хэн, юу ярьсан, хэн гарын үсэг зурсан, ямар хугацаанд үргэлжилсэн бэ гээд бүх л үйл явдал Монголын хууль тогтоох байгууллагын түүх болон үлдэнэ.  Дахин энэ хуулийн зүйл, заалтаар хэн нэгэн Их хурлын удирдлагыг өөрчлөх, солих үйл явдал битгий болоосой гэж би хүсэж байна. 

Би ямар нэг байдлаар арга саам эрэлхийлж, албан тушаалтайгаа зууралдаагүй ээ. Үүнээс өмнө ч гэсэн төрийн, намын олон албан тушаал хашиж, өгч, авч явсан. Энэ удаад би асуудлыг хуулийн дагуу шийдэх ёстой гэдэг зарчмын байр суурийг барьсан юм. Өргөдлөө өөрөө өгөхөд ч ямар нэгэн учир шалтгаан байх ёстой. Тийм шалтгаан байгаагүй учраас өргөдлөө өгөх боломж байгаагүй. Миний хувьд хуулийн дагуу асуудлыг шийдэх ёстой гэдгийг хэлж, гишүүд ч бас ухаалгаар хандаж гарц гаргалгаа бий болгосон нь төрд үүссэн гацааг арилгах боломж олгосон байж магадгүй. Гэхдээ дахин дахин битгий ийм зүйл давтагдаасай гэж бодож байна. 

Миний удирдсан Улсын Их Хурал сүүлийн хоёр сарыг эс тооцвол сайн ажиллаж байсан гэж бардам хэлнэ. Хэлэлцэж баталсан хууль тогтоомжийн тоо, хуралдааны ирц өмнөх Парламентуудаас илүү байсан. 

Улсын эдийн засаг уналтад орсон үед бид ажлаа эхэлж байлаа. “Эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөр”-ийг бид баталсан. Банк, санхүүгийн байгууллагын үйл ажиллагааг цэгцлэх, журамлах хууль эрхзүйн орчныг бид хамтран бүрдүүлсэн. Эдгээр нь эдийн засгийн өсөлт, нааштай өөрчлөлт, дэвшил гарахын үндэс суурь болсон юм шүү. 

Бид төрийн албыг шинэчлэх хууль баталж, дагаж мөрдөх журмуудыг хэлэлцэж байгаа. Энэ бол цаашдаа Монголын төр тогтвортой байх, төрийн албанд ажиллаж байгаа хүмүүсийн тогтвортой ажиллах нөхцөл бололцоог бүрдүүлэх, дадлага туршлагатай хүмүүс дэвшиж ажилладаг эрэмбэ дарааг тогтооход чухал алхам болсон. 

Нийгмийн шинж чанартай олон асуудлуудын шийдлийг гаргаж, хууль, тогтоол баталж өгсөн. Улс орны өмнө тулгамдсан, иргэдийг бухимдуулж байгаа олон асуудлуудад бид анхаарал тавьж ажиллаж чадсан. 

Засгийн газар хийх ёстой ажлаа цаг хугацаанд нь бүрэн дүүрэн хэрэгжүүлж чадаагүйгээс өөрчлөлт гарахгүй байгаа Улаанбаатар хотын утааны асуудлаас эхлээд, Оюутолгой, Тавантолгойн ордын ашиглалт, “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49, 51 хувийн гэх мэт олон асуудлаар бид Ажлын хэсгүүд байгуулсан. Тэд ажлынхаа  үр дүнг олон нийтэд удахгүй тайлагнах биз ээ. 

Гадаа гудамжинд жагсаж байгаа иргэд, олон түмнээ би ойлгож, тэднийг хүндэтгэж байгаа. Иргэдийн амьдрал тааруу, амьжиргааны нөхцөл нь амаргүй байгааг мэдэж мэдэрч, тэдний ярьж, шүүмжилж байгаа зүйлүүдийг анхаарч, дүгнэлт хийж байгаа. 

Харин жагсаал цуглаан зохион байгуулсан зарим нэг улстөрчдөдөө хандаж хэдэн үг хэлэх нь зөв гэж бодож байна. 

Хорь гаруй жилийн хугацаанд Монголын нийгэмд үүссэн бүх буруу, муу муухайг нэг хүнд тохож, нэг хүнд хаяглаж болдог юм байна гэдгийг та бүхэн сайн харууллаа.

Миний Улсын Их Хурлын даргын албан тушаалаас чөлөөлөгдсөн энэ цаг мөчөөс эхлээд шударга ёс тогтоно, нийгмийн тулгамдсан асуудлууд шийдэгдэнэ, монголчуудад гэрэл гэгээтэй ирээдүй бий болно, улс орны хөгжилд эрс өөрчлөлт гарна, амьдрал сайжирна, уул уурхайн салбарын өгөөж нэмэгдэнэ гэх мэт амлалтуудаа биелүүлэхийг иргэд олон түмэн та бүхнээс шаардах болно шүү. Эдгээр нь та нарт даалгавар болон үлдэж байгаа гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Ярьсан, хэлсэн зүйлээ ажил болгож, олон түмэнд өнгөрсөн хоёр сарын хугацаанд амласан ажлынхаа үр дүнг үзүүлж байж та бүхний улстөрчийн, залуу улстөрчийн рейтинг өсөх ёстой юм шүү. 

Хэн нэгнийг алдаршуулж, “ард түмний хайртай хүү” болгох, өөр нэгнийг бүхнийг шийдэгч болгон харуулахад намайг харлуулах, муучлах шаардлага байсан байж магадгүй. Нөгөөтэйгүүр миний хүрсэн амжилтыг дахин давтаж, давуулж чадахгүй нь нэгэнт ойлгомжтой болохоор харлуулах нь зөв гэж бодсон байх аа. 

Над руу хар будгийг хангалттай их цацсан. Тэр будаг цагийн эрхэнд, нар салхины аясаар арилах биз ээ. Миний төрд зүтгэсэн ажил амьдралын зам, хийсэн бүтээсэнд минь алдаа оноо бий байх аа. Гэхдээ хийсэн бүтээсэн, алдсан оносныг маань ард түмэн үнэн зөвөөр нь ойлгох цаг удахгүй ирнэ.

Миний хувьд энэ бүх гүжирдлэг, гүтгэлгийг даваад гарч чадна. Надад эцэг, эхээс олгосон хүмүүжил бий. Төрд зүтгэх хугацаандаа олж авсан тэвчээр хатуужил бас байна. Харин эхнэр, хүүхдүүдэд маань зориулж жагсаал цуглаан хийж, шаардах хуудас өгч, Монголын улс төрийн амьдралын сүүлийн 30 жилд байгаагүй үйлдэл гаргасанд харамсаж байна. Би ямар хүмүүстэй энэ танхимд сууж байна даа гэж бодогдох үе ч надад байсаан. Тэдний өмнөөс гэр бүлээсээ, үр хүүхдүүдээсээ уучлалт гуйх юмсан гэж бодогдож байсан үе ч бий шүү.

Монголын төрд захирах, дарангуйлах, өөрийн хүслээр бүхнийг жолоодох гэсэн ёс жаяг тогтчих вий гэж санаа их зовж байна. Энэ үгийг би парламентын танхимд зориуд, хариуцлагатайгаар хэлж байгаа юм шүү. 

 Өнгөрсөн хугацаанд надад хаягласан асуудлуудын талаар товч хэдэн зүйл хэлье. 

Би МАНАН-г дэмжигч биш. Хамгаалагч, өмгөөлөгч нь ч  байгаагүй. Харин МАНАН-гийн Засгийн газрыг огцруулж, МАНАН-гүй Засгийн газар байгуулж явсан намтартай хүн. Харамсалтай нь жинхэнэ МАНАН-гийн Засгийн газарт ажиллаж явсан сайдуудын нэг Л.Болд жагсаал цуглаан удирдаж явна. Хууль батлагдсан даруйд буюу Улсын Их Хурлын 39 гишүүн гарын үсэг зурсан тогтоолын төсөл өргөн барьсан өдөр нэгдүгээр сарын 25 байв. Яг 13 жилийн өмнөх энэ өдөр би Ц.Элбэгдоржийн толгойлсон МАНАН-гийн Засгийн газрыг огцруулж, “Үндэсний эв нэгдлийн” гэсэн тодотголтой Засгийн газрыг байгуулж, Засгийн газартаа өнөөгийн Шадар сайд Ө.Энхтүвшинг Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдаар, өнөөдрийн Батлан хамгаалахын сайд Н.Энхболдыг Гадаад харилцааны сайдаар нэрийг нь дэвшүүлж байсан юм. Гэвч тэд маань 13 жилийн дараа МАНАН-гийн толгойлогчоор намайг тодруулж, намайг огцруулах бичигт гарын үсэг зурсанд харамсаж байна.  

Намайг энэ танхимд Улсын Их Хурлын даргад нэр дэвшиж байхад, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Тусгаар тогтнолын ордонд нэр дэвшиж байхад МАНАН-гийн тухай сануулж, “Та МАНАН-гийн толгойлогч” гэж хэлж байсан хүн байгаагүй шүү. Цаг хугацаа, хүмүүсийн араншин ийм л амархан өөрчлөгдөж байна. 

“Шударга бусын хонгилын түлхүүр хэнд байна вэ” гэдэг асуудлыг сүүлийн хоёр сарын турш ярилаа. Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуягийн хүргэн Дэнзэн “Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК-иас зарласан сонгон шалгаруулалтад оролцсон. Оролцоогүй бол “шударга бусын хонгил” гэдэг энэ үг гарахгүй байх байсан болов уу. “Шударга бусын хонгил” гэдэг үгийг гаргасан хүн өнөөдөр өөрөө Төрийн ордонд “Улсын Ерөнхий прокуророор ажиллаж байсан Дорлигжавын талаар чи хоёр гурван зүйл ярьж, түүнийг буруутгаач” гэж Улсын Их Хурлын гишүүдийг ятгаж, шахаж, шаардаж явна. Тэгэхээр “Шударга бусын хонгил” гэдэг зүйл шударга бусыг хийсэн, үйлдсэн хүмүүсийн халхавч, хоргодох байр нь болж байна уу даа гэж бодогдох боллоо. 

 Уул уурхайн салбартай холбогдуулж олон зүйл ярьж байгаа. Миний хувьд Оюутолгойн орд газрыг ашиглах талаар Монголд хамгийн ашигтай гэрээ хэлцлийг Улсын Их Хуралд өргөн барьж байсан. Худлаа гэвэл Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатараас асуугаарай. 

 Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын үед Улсын Их Хурлын шийдвэргүйгээр Тавантолгойн орд газрыг ашиглах гэрээг шууд байгуулах гэж байсныг би Улсын Их Хурлын удирдлагуудын хамтаар таслан зогсоож байсан. 

 Би стратегийн орд газар гэдэг ойлголтыг анх бий болгож, түүнийг Улсын Их Хурлын хуульчлан баталж, Монголын баялаг төр, ард түмнийхээ мэдэлд байх санаачилгыг анх удаа гаргасан нь өнөөдөр амьдралд хэрэгжиж байгаа.  Харамсалтай нь 49 орд газрыг төрийн мэдэлд авъя гэхэд тухайн үеийн парламент 15-ыг нь зөвшөөрч байсан юм.  

“Эрдэнэс Монгол” компанийг миний үед байгуулсан. Энд тэнд, дэл сул явсан стратегийн орд газруудын лицензийг төрийн мэдлийн энэ компанид төвлөрүүлж, гадаадын хөрөнгө оруулагчидтай төрийн нэрийн өмнөөс хамгийн сүүлийн үеийн технологи, аргаар уул уурхайг үр дүнтэй, өгөөжтэй ашиглах гэрээ хэлцлийг хийж бай гэж байгуулсан юм.  

Би Ерөнхий сайдаар ажиллаж байхдаа эмх замбараагүй олгогдсон уул уурхайн 7200 лицензийг 3600 болгон бууруулж, цэгцэлсэн. Надад уул уурхайн нэг ширхэг ч лиценз байхгүй гэдгийг хэлье. Цаашдаа ч уул уурхайн салбарыг шударгаар, улс оронд ашигтай, ард түмэнд үр дүнтэй  байдлаар ашиглах, олборлох талаар ярьж шаардаж, энэ үйл хэргийн төлөө зүтгэсээр байх болно. 

“60 тэрбумын хэрэг” гэж хоёр жил гаруй ярилаа. Энэ асуудлаар хууль хяналтын байгууллага дүнгээ тавьсан. Одоо ч бас шалгаж байгаа. Цаашдаа энэ асуудлыг орхилгүй, хэн, хаана, ямар албан тушаалд томилогдсон ургийн модоо зурж, ил тод ярих нь зүйтэй гэж бодож байгаа. Үүнийг би шаардах болно. 

 Энэ мэт миний нэрээр хаяглаж, удирдагчаар нь намайг тодруулсан зарим асуудлуудтай холбогдуулан шүүхийн байгууллагад нэхэмжлэл гаргасан. Хууль, шүүхийн байгууллага үнэн зөвийг удахгүй тодруулах байх гэж бодож байна. 

Энэ танхимд сууж байгаа 64 хүнийг би өөрөө гарын үсэг зурж, Улсын Их Хуралд нэрийг нь дэвшүүлж байсан. 64 гишүүн гэдэг бол энэ Улсын Их Хурлын дийлэнх олонхи юм. Тийм учраас би энэ Улсын Их Хурлын цаашдын үйл ажиллагааны талаар сэтгэл зовнисон хүний хувьд хэдэн үг хэлье гэж бодож байна. 

Нэгдүгээрт, та бидний бүрдүүлсэн Улсын Их Хурал бүрэн эрхийнхээ хугацааг дуусгаж, ном ёсоороо өндөрлөх ёстой шүү. 

Хоёрдугаарт, энэ Улсын Их Хурал хууль зөрчсөн, хуульд үл нийцсэн ямарваа нэгэн асуудлыг авч хэлэлцдэггүй байгаасай гэж хүсэж байна. 

Гуравдугаарт, хүчин төгөлдөр болсон хуулийг өдөрт нь багтаан ашиглаж, шуурхай ажиллаж байгаа шигээ ард түмний өмнө тулгараад байгаа, нийгмийн тулгамдсан, шийдлээ хүлээж байгаа асуудлуудад манай Улсын Их Хурал шуурхай хандаж, асуудлыг зөв шийдээсэй гэж бодож байна. 

Дөрөвдүгээрт, парламентат ёс, парламентын тогтолцоогоо улам бүр боловсронгуй болгож, баталгаажуулсан Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг бүрэн эрхийн үлдсэн хугацаанд амжиж хийгээсэй гэж би хүсдэг. Энэ бол 2016 онд бидэнд ард түмний маань итгэж, хүлээлгэсэн үүрэг хариуцлагын нэг томоохон нь юм шүү.  

Мөн Улс төрийн намын тухай, Улс төрийн намын санхүүжилтийн тухай, Сонгуулийн тухай хуулиудыг өөрчлөн шинэчилж, шаардлага хангасан сайн хууль батлах хэрэгтэй байна. Жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих тухай хуулийг бид хэлэлцэж эхэлсэн. Энэ хуулиа эцэслэн баталж, дэмжлэг, санхүүжилт нь жинхэнэ эзэндээ очдог, гаргасан алдааг цаашид дахин давтахгүй байх нөхцөл бололцоог бүрдүүлээсэй гэж хүсэж байна. 

Тавдугаарт, парламентат ёсны алтан зарчим бол ухаанаа уралдуулж, мэтгэлцэж асуудлыг шийдэх явдал юм. Энэ танхимд тулгалт, шахалт үйлчилдэг биш, ард түмнээс мандат авсан Улсын Их Хурлын гишүүд төрийн эрх барих эрхээ хэн нэгний шахалт дарамтгүйгээр хэрэгжүүлдэг, цөөнхөө хүндэтгэдэг, олонхийн гаргасан санал шийдвэрийг дагаж мөрддөг байгаасай гэж хүсэж байна. Энэ үгийг би зөвхөн парламентад биш, өөрийнхөө нам болон Намын бүлэгт хандаж хэлж байгаа юм. 

Зургадугаарт, болоод өнгөрсөн сонгуулийн үр дүн, эрх мэдлийг булаацалдаж, талцаж хэрэлдэх биш, харин болох гэж байгаа сонгуулийнхаа амжилтыг бодож, амласан мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлж, биелүүлэхийн төлөө эвлэж нийлж ажиллаасай гэж хүсэж байна. 

Өнгөрсөн хугацаанд намайг дэмжиж, надтай хамт байсан Улсын Их Хурлын олон гишүүн бий. Надад бас утсаар, мессежээр дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн иргэд, олон түмний төлөөлөл ч байгаа.  Болж байгаа үйл явдлыг үнэн бодитоор нь олон түмэнд хүргэж байсан хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчид ч цөөнгүй. Намайг Улсын Их Хурлын даргаар ажиллах хугацаанд Улсын Их Хурлын найдвартай ар тал болж ажилласан Тамгын газрын хамт олон бас байна. Та бүгдэд чин сэтгэлээсээ талархал илэрхийлж, цаашдын ажил, амьдралд тань сайн сайхныг хүсэн ерөөе. 

Төгсгөлд нь би “Төр их бат, ёс их хүнд” хэмээн буурлуудын хэлдэг үгийг хэлж, үгээ өндөрлөе. “Ёс их хүнд” гэдэг нь хүнд суртлыг хэлээгүй юм шүү. Ёсоо дагаж, жаягаа мөрдөн төр улсын ажлыг гүйцэлдүүлж яваарай гэсэн буурлуудын маань захиас үг юм аа. 

Ийнхүү үг хэлснийхээ дараа нэгдсэн хуралдааны төгсгөлд Улсын Их Хурлын гишүүн М.Энхболд Монгол Улсын Их Хурлын тамгыг Улсын Их Хурлын дэд дарга Л.Энх-Амгаланд гардуулж өгөв хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.