Д.Цолмон: Бидэнд ийм нэр оноосон нийгэм өөрөө хөгжлийн бэрхшээлтэй

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг хамгаалах олон улсын өдрийг угтаж “Бриллианд” клубээс энэ сарын 3-нд “Тэргэнцэртэй гоо бүсгүй” шалгаруулах тэмцээн Монголд анх удаа зохион байгуулсан. 15 гоо бүсгүй оролцсон наадамд түрүүлсэн Д.Цолмонтой ярилцлаа.

-Өөрийгөө танилцуулна уу?

-2005 онд нуруу нугасны хавдраас болж тэргэнцэр дээр суух болсон. Юунаас болж хавдар үүссэнийг нь оношлуулж чадаагүй. Нөхөр, хүүтэйгээ амьдардаг. Нөхөр минь манай найзын найз. Гурав, дөрөвдүгээр хороололд амьдардаг байхдаа хөрш айлын хүүхэдтэй нөхөрлөж, бие биеийнхээ гэрээр орж гарч байгаад ханьтайгаа танилцсан.

-“Тэргэнцэртэй гоо бүсгүй” шалгаруулах тэмцээнд түрүүлбэл Италид амраана гэж байсан. Хэзээ явах вэ?

-Тэнд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан сувилал байдаг юм билээ. Ирэх долдугаар сард Италид 18 хоног аялахаар болсон. Амрахаас гадна, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст зориулсан үйлчилгээг нь судалж, Монголынхтой харьцуулсан дүгнэлт, дүрс бичлэг хийх юм.

-Түрүүн залгахад тэргэнцрээ засуулж байна гэсэн. Монголд ийм үйлчилгээ үзүүлдэг газар хэр олон байдаг вэ?

-“Никель Ганбаа” буюу Г.Дашням ах Монголд анх удаа тэргэнцэр үйлдвэрлэж эхэлснээр биеийн онцлогтоо тааруулан захиалж, эвдэрвэл засуулах боломжтой боллоо. Тухайлбал, би тэргэнцэртэй бүжиг сонирхдог учир хөнгөн, хүний тусламжгүйгээр гэдийх боломжтой байвал эвтэйхэн. Нийгмийн халамжийн байгууллага ихэнхдээ урд хөршөөс авчирсан, нүсэр том, тухайн хүмүүсийн биеийн онцлогт таараагүй тэргэнцэр олгодог. Том тэргэнцэр машины багаажинд багтдаггүй, түрэхэд хүндрэлтэй байдаг бол биед тохироогүй нь нуруу мурийлгах, цоолох аюултай.

-“Нийтийн тээврийг нийтэд зориулъя” уриатай хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тайван жагсаал өнгөрсөн зун болсон. Та автобусаар хэр их зорчдог вэ?

-Нийтийн тээврийн байнгын үйлчлүүлэгч шүү дээ. Манай гэр орчмын шугамын автобусны жолооч, кондукторууд намайг таньдаг болохоор ойлгож, тусалдаг. Харин шинэ жолооч таарвал орхиод явчихна. Шат нь дундаа төм өр бариултай автобусанд тэргэнцэр багтдаггүй учир тохиромжтойг нь хүлээсээр олон цаг гадаа зогсох үе бий.

-Хөгжлийн бэрхшээлэй ч мундаг, танд үлгэр дуурайл, урам зориг хайрладаг хүн байдаг уу?

-15 настай байхдаа аавтайгаа гудамжинд явж байтал машинтай залуу ирээд “Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг дэмждэг төрийн бус байгууллага байдаг. Шинэ жилийн баяраа зохион байгуулна ирээрэй” гээд нэрийн хуудсаа өгсөн. Удалгүй “Дэлхийн зөн”-гөөс нэг арга хэмжээнд урьж, энэ үеэр шүлэг уншаад өг гэсэн юм. Тэнд тэргэнцэртэй хоёр залуу байсны нэг нь машин унаж байсан өнөө хүн байсан. Урьсан шинэ жилд нь очтол гоёмсог даашинз, хослол өмссөн тэргэнцэртэй хүмүүс угтсан. Би урьд нь тэргэнцэртэй тийм олон хүн харж байгаагүй, өөрийгөө бараг л цорын ганц мэтээр мэдэрдэг байлаа. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүм үүс тэгж айхтар гоёдог гэж бодоогүй болохоор хувцсандаа ч төдийлэн ач холбогдол өгөөгүй очсон юм. Тэднийг хараад бахархаж, баярлаж байсан ч өөрөөсөө ичиж, буланд шигдсэн. “Түгээмэл хөгжил” ТББ-ынхантай холбогдсоноор өөрөө бие дааж амьдрах чадварт суралцсан.

-Хэзээ өөрөөрөө хамгийн их бахархаж байв?

-Хүүтэй болохдоо л их баярлаж, бахархсан. Суганаас доош мэдээгүй хүнд өөрөөрөө төрөх боломж бага байдаг юм билээ. Би бүсэлхийнээсээ доош мэдээ муутай, хөдөлмөрийн чадвараа 90 хувь алдсан гэж групп тогтоолгосон. Хоёрдугаар амаржих газрын эмч нараас “Өөрөөрөө төрье” гэж гуйхад “Оролдоод үзье, болгоё бүтээе” гэж зөвшөөрсөн юм. Бага зэргийн зовиур мэдэрч, доошоо тулаад гарах дөхөж байх шиг байна гэхэд эмч “Арай болоогүй” гэсэн. Азаар хоёр сувилагч өөр хүнтэй андуурч төрөхийн орон дээр тавиад “Нэгэнт хэвтүүлсэн хойно үзье” гэтэл хүүхдийн минь үс цухуйчихсан байсан. Тэгээд дөрөв дүлээд л хүү минь төрж, хүйг нь таслаад хэвлий дээр тавихад энэ хорвоогийн хамгийн их аз жаргалтай хүн болсон. Хүүг минь эх барьсан Ариунгэрэл эмчид баярладаг. Тэр эмнэлэгт бүсэлхийнээс доош мэдээ муутай хүн өөрөөрөө төрсөн анхны тохиолдол гэсэн. Эмч нар намайг өөрөөрөө төрж чадахгүй байх гэж бодоод хагалгаанд бэлдэж байсан юм билээ.

-Таны бодлоор энэ хорвоод сайн хүн олон уу, муу нь элбэг үү? Таныг хөгжлийн бэрхшээлтэй гэж дээрэлхэж байсан уу?

-Энэ хорвоод муу хүн гэж байхгүй гэж боддог. Тэргэнцэртэй иргэдийн тухай ойлголтг үй, эргэн тойронд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн байдаггүй болохоор биднээс зайгаа барьж, туслахаас цааргалдаг байх. Гудамжинд явж байхад нь гэнэт дугуйтай сандал дээр суусан хүн гарч ирээд туслаач гэхэд тулгамддаг байх. Манай монголчууд сэтгэл сайтай. Таксины зарим жолооч “Ахдаа мөнгө өгөөд яах вэ. Чамд аз жаргал хүсье. Мөрөөдөлдөө хүрэхийн төл өө тууштай тэмцээрэй” гэж урмын үг хэлдэг. Зарим нь ч хөгжлийн бэрхшээлтэй гэх нэр томъёог ухаан дутуу гэж ойлгодог бололтой, мөнгө илүү авах гэдэг. Орцонд таарсан нэг ах туслаад өгье гэж түлхэж унагаад хэтэвч аваад явсан тохиолдол байсан.

-Тэгвэл та нарыг хөгжлийн бэрхшээлтэй гэхээс өөрөөр юу гэж тодорхойлбол дээр вэ?

-Хүмүүс гутал өмсдөгтэй адил тэргэнцэр бол намайг гарч ороход тусалдаг “хувцас”. Бид бусдын адил хүн. Гэхдээ яг одоогийн нийгэмд бол хөгжлийн бэрхшээлтэй гэж нэрлэхээс өөр аргагүй. Бидэнд ийм нэр оноогоод өгчихсөн нийгэм өөрөө хөгжлийн бэрхшээлтэй. Тухайлбал, нэгэн гадаад залуу хөгжлийн бэрхшээлтэй гэдгээ мэдэрдэгг үй, алхаж чаддаггүй нь түүнд асуудал биш байжээ. Түүнийг Монголд урихад дөнг өж онгоцноос буугаад л “Нээрэн би хөгжлийн бэрхшээлтэй шүү дээ” гэж ойлгосон гэсэн. Бусад оронд бол хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан замтай, налуу шаттай, хүссэн газраараа явах эрх чөлөөтэй, бүх зүйлийг хүний туслалцаагүйгээр хийх боломжтой байдаг юм билээ. Японд дөрвөн мөч нь мэдээг үй, булчингийн сулралтай залуу дээд сургуульд багшилдаг гэсэн.

Харин Монголын нийгэм “Та нар идэвхтэй амьдрах хэрэггүй, гэртээ сууж бай. Тэгвэл бидэнд саад болохгүй. Хөдөлмөрийн чадамжаа 70 хувиас дээш алдсан бол ажил хийх шаардлагагүй. Энэ мөнгийг аваад амьдралаа болго” гэсэн шиг ханддаг. Замын бетон хашлага, шат, зарим хүний харц, харилцаанаас болж гэрээсээ гардаггүй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд тэтгэмжийн мөнгө үнэхээр чухал л даа. Гэхдээ Японд биеэ бүхлээр нь удирдаж чаддаггүй эр цалин авч бусдын адил амьдарч байхад бид яагаад болохгүй гэж. Монголд ойролцоогоор 16 мянга гаруй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн бий. Үүний 6000 нь хөдөлмөрлөх боломжгүй гэж бодоход 10 мянга нь ажиллавал нийгэмд ямар их хөрөнгө оруулах бол? Би л хөгжлийн бэрхшээлтэй гэж хойш суулгүй, зорилго, тэмүүлэлтэй амьдарвал нийгэм ч өөр нүдээр харна гэж боддог. Замын бетон хашлага намсчихвал хөгжлийн бэрхшээл бэрхшээл биш болж, би тантай, та надтай адил, хүн хүнээрээ үлдэнэ.

-Юу таны сэтгэлийг эмзэглүүлдэг вэ?

-Тэргэнцэртэй иргэд өндөр бетон хашлагаас болж явган хүний замаар зорчиж чадахгүй машин замаар явж байгаад дайруулах тохиолдол байдаг. Шүүхэд гомдол мэдүүлэхэд “Уучлаарай, машин замаар явсан учир таны буруу” гэдэг. Би ч машинд дайруулахаа шахаж, шүргүүлж байсан удаатай. Зарим хүн биднийг ойлгохгүй “Хөөе явган хүний замаараа яваач” гэж зэмлэдэг.

-Та ямар мэргэжлээр сурдаг вэ?

-Их засаг их сургуулийн Чингис СООСЭ олон улсын харилцааны сургуулийн нэгдүгээр дамжаагаа төгсөөд, хөл хүнд болж чөлөө авсан. Гадаад хэл миний мөрөөдөлтэй салшгүй холбоотой, олон улсын гарц гэж боддог учраас энэ сургуулийг сонгосон. Монголд тэргэнцэртэй сайхан бүсгүй анх удаа шалгаруулсан ч гадаадад аль хэдийнэ олон улсын тэмцээн болтлоо хөгжжээ. Би Монголын тэргэнцэртэй залуусыг олон улсын тэмцээнд оролцуулах гүүр нь болохыг хүсдэг. Бас тэргэнцэртэй чөлөөт бүжгийн төрлийг дэлхийн тавцанд гаргах мөрөөдөлтэй. Тэргэнцэртэй бүжгийн талаар судлаад энэ чиглэлийн чөлөөт бүжиг хөгжөөгүйг олж мэдсэн.

-Тэргэнцэртэй оюутнуудад зориулсан төсөл хэрэгжүүлж байсан гэсэн үү?

“Намайг автобуснаас буулгаад, энэ сургууль руу оруулаад, шатаар гаргаад өгөөч” гэж тэр бүр танихгүй хүнээс гуйх хүндрэлтэй. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд сайн дурын залуучуудын тусламжтай сурч боловсрох боломжтой, эсэхийг найзтайгаа хамтран судлан, өөр дээрээ туршсан. 20 гаруй залууг клубтээ элс үүлж, тэдний хичээлийн хуваарийг авч завтай үед нь туслуулдаг байсан. Өөрөөр хэлбэл, нэг нь намайг өглөө автобуснаас буулгахад нөгөө нь хичээлийн завсарлагаанаар өөр ангид хүргэж, өөр оюутан орой унаанд суулгадаг байсан. Сайн дурын туслагчдадаа заримдаа өдрийн цай уулгаж, боломжоороо урамшуулан, сургуулийнхаа захиргаатай ярилцаад нийгмийн идэвхийн оноо дүн дээр нь нэмүүлдэг байсан. “Түгээмэл хөгжлийн төв” ТББ-аас надад тусалсан хүүхдүүдэд тэргэнцэртэй хэрхэн харилцах талаар сургалт зохион байгуулсан. Олон хүүхэд хамруулах томоохон төсөл болгохоор дэмжих байгууллагуудтайгаа холбоо тогтоосон байсан ч хүүхэдтэй болоод энэ ажлаа жаахан хойшлуулсан. Төслөө төрд хүргэж, илүү том хүрээтэй хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөтэй байгаа. Хөгжлийн бэрхшээлтэй оюутнуудад сургуулиуд цахимаар сургалт явуулдаг болоосой гэж хүсдэг. Мэргэжлийн хичээлүүдийг цахимаар заалгаад, долоо хоногт хоёр удаа ч юм уу, шаардлагатай үед нь сургуульдаа очдог байвал мөн сайхан аа. Өдөр бүр хичээлдээ явахад эрүүл хүүхдүүдийн хурдыг гүйцэхг үй надад хүндрэлтэй байдаг. Тухайлбал, дээд давхарт байдаг лекцийн танхимд очих, ариун цэврийн өрөө ороход асуудалтай.

Б.ДӨЛГӨӨН

Эх сурвалж: WWW.MONGOLNEWS.MN